VRIJLOOPKRAAMSTALLEN: VRIJE ZEUG – BLIJE ZEUG?

De huidige generatie kraamhokken (met kooien) is ontwikkeld als een compromis tussen de behoeften van zeugen, biggen en varkenshouders. Toch wordt het welzijn van de zeug gehypothekeerd door de beperking in bewegingsvrijheid die volgt uit het gebruik van een kraamkooi. Om die reden wordt in een aantal landen volop geëxperimenteerd met vrijloopkraamhokken waarin de zeugen gedurende de volledige zoogperiode of een deel daarvan vrij in het kraamhok rondlopen.
Er zijn dus twee soorten vrijloopkraamstallen te onderscheiden: enerzijds de kraamhokken zonder kraamkooien, waarin de zeugen dus in principe niet kunnen worden opgesloten en anderzijds de kraamhokken waarin zich wel nog een kraamkooi bevindt en de zeugen dus tijdens de meest kritieke periode kort na het werpen tijdelijk kunnen worden opgesloten. Intussen zijn er van beide types praktijkvoorbeelden waarbij nagenoeg dezelfde prestaties worden neergezet als bij klassieke kraamkooien, zij het niet tegen dezelfde kost. Het is wel belangrijk bij voorbaat een keuze te maken. In Zweden zijn er bv. slechte ervaringen met vrijloopkraamhokken van het tweede type die door de ban op kooien noodgedwongen zonder kooi worden gebruikt. Hierna worden een aantal voorbeelden van beide types besproken.

Vrijloopkraamstallen zonder kooien

PigSAFE

In het Verenigd Koninkrijk is het PigSAFE hok ontwikkeld. Dit ruime (ca 8 m²) hok bestaat uit een smalle voederstand voor de zeug; een driehoekige nestruimte voor de biggen; een grote, quasi driehoekige (lig- en werp)ruimte voor de zeug (met dichte wanden en een duidelijke ingang) en een gedeeltelijk afgescheiden mestruimte met rooster (met open wanden). Uit onderzoek zou blijken dat de biggenmortaliteit vergelijkbaar is met deze in klassieke kraamhokken. Door de grote oppervlakte en de vele elementen is het een duur kraamhok. Onderzoek wijst uit dat aanpassingen met het oog op kostenreductie (bv. weglaten van de voederstand zonder de andere dimensies aan te passen) de mortaliteit doen toenemen. Ook het management is belangrijk: het vrijloopkraamhok op dezelfde manier uitbaten als een klassiek kraamhok leidt niet tot succes. Zo is het bv. nodig om nestmateriaal te verstrekken. Er zijn indicaties dat dergelijke kraamhokken, mogelijk doordat de grote beschikbare ruimte leidt tot hogere voederopname van de zeug en langere melkbeurten, aanleiding geven tot hogere speengewichten.

SowComfort

Een Noorse variant van het vrijloopkraamhok zonder kooi is het SowComfort kraamhok. Dit ruime kraamhok (ca 8 m²) bestaat uit een nestgedeelte (met schuine beschermingsplaten tegen de dichte wanden, een rubbermatras op de vloer en zones met vloerverwarming) en een mest/activiteitsgedeelte (met drink- en voederbak). De biggenmortaliteit zou vergelijkbaar zijn met deze in andere (smallere) types vrijloopkraamstallen.

FAT

Ook het Zwitserse FAT-systeem wordt gekenmerkt door een opdeling in twee functionele zones: een mestruimte en een ingestrooide nestruimte met apart biggennest. Het hok is ca 7,5 m² groot en voldoet daarmee aan de eisen voor de binnenruimte in het kader van de biologische productie.

Pro Dromi II

In Nederland werd door een netwerk van varkenshouders, constructeurs en praktijkonderzoekers het Pro Dromi concept ontwikkeld. Pro Dromi I; 1,5 en II zijn respectievelijk een kraamhok met kooi, een vrijloopkraamhok met tijdelijke kooi en een vrijloopkraamhok zonder kooi.

De Pro Dromi II is ca 7 m² groot, met een apart biggennest en verschillende innovatieve “Easy” onderdelen: Easy catch en Easy clean om biggen te vangen en mest te verwijderen; Easy climate, Easy baby climate en Easy air koelen, verwarmen en sturen de lucht in functie van biggen- en zeugenbehoeften; Easy play, Easy nesting en Easy front vervullen gedragsbehoeften van biggen en van zeugen. In de praktijk worden meestal niet alle onderdelen geïnstalleerd.

Dergelijk kraamhok zou ca 950 € extra kosten en bovendien extra arbeid met zich meebrengen, wat samen resulteert in ca 2 euro extra kost per big. Een loslopende zeug werpt echter vlotter, wat resulteert in meer en vitalere biggen. Zonder markttoeslag wordt de meerkost echter niet volledig gecompenseerd.

In vrijloopkraamstallen voorzien van kooien worden de zeugen opgesloten tot na de meest kritieke periode (ongeveer 5 à 6 dagen na werpen). Daarna wordt de kooi opengeklapt waardoor de zeug vrij kan bewegen.

Wing, Trapez en Knick

In Oostenrijk stelt de huidige regelgeving dat vanaf 2033 vrijloopkraamhokken van minimaal 5,5 m² verplicht worden. Anticiperend hierop zijn een drietal types vrijloopkraamhokken met tijdelijke opsluiting in kooien onderzocht. 
In het Wingtype kan het achterste deel van de kooi links en rechts uitgeklapt worden. Het biggennest (0,7 m²) bevindt zich links of rechts ter hoogte van de voorkant van de kooi. In open toestand sluiten de opengeklapte delen van de kooi het biggennest af voor de zeug. De kooi kan haaks op de dienstgang staan, maar ook varianten zoals een 90° gedraaide opstelling waarbij de kooi evenwijdig loopt aan de dienstgang is mogelijk. De vrije ruimte achter het vaste deel van de box is ca 3,12 m² groot.

Figuur 5 Lay-out van het Wing-kraamhok: links gebruikelijke opstelling, rechts alternatieven (Bron: ProSau)

Het Trapeztype wordt gekenmerkt door een driehoekig of L-vormig biggennest. Het scharnierend deel van de kraamkooi wordt met een hefboom verplaatst. De vrije ruimte is ca 3,52 m² groot.

De Knick-versie wordt net als de Trapez gekenmerkt door een vaste kooiwand evenwijdig met het biggennest en een scharnierende tegenoverliggende kooiwand. De achterwand van de kooi sluit in geopende toestand het biggennest af. De vrije ruimte voor de zeug is ca 3,41 m² groot.

Figuur 7 Lay-out van het Knick-kraamhok: links gebruikelijke opstelling, rechts alternatieven (Bron: ProSau)

SWAP

Het SWAP-hok (Sow Welfare And Piglet Protection) is een Deens concept, waarbij de nestafscheiding fungeert als scharnierende kooiwand. Hierdoor kan de zeug indien noodzakelijk tijdelijk worden opgesloten ter hoogte van de schuine plaat. Swap staat ook voor “Starts With A Pen”. Het ontwerp is m.a.w. gebaseerd op een hok met veel bewegingsvrijheid voor de zeug, dat ook nestgedrag toelaat. De draaiende nestafscheiding is daarbij een noodvoorziening om de zeug op te sluiten. Het hok is voorzien van 3 vloertypes: de voorste 1,2 m omvat het biggennest en bestaat uit dichte vloer, de volgende 60 cm bestaat uit een vloer met afvoeropeningen en de overige 1,3 m is roostervloer. Hygiëne was een belangrijk ontwerpcriterium omdat in de praktijk blijkt dat gebrek aan hygiëne de zeugenhouder sterk demotiveert om de zeugen te laten loslopen.

Pro Dromi 1,5

Naast het traditionele Pro Dromi I kraamhok en de eerder besproken Pro Dromi II zonder kooi is de variant Pro Dromi 1,5 uitgevoerd als een kraamhok met tijdelijke fixatie. Enkele dagen tot een week na werpen wordt de kooi open gezet. De zeug kiest zelf om bv. al dan niet tegen de gekoelde zijplaat te liggen. Onder en achter deze plaat is vluchtruimte voor de biggen. de biggen hebben ook een verwarmd en af te sluiten nest met vangmogelijkheid. Voeder- en watervoorziening van zeugen en biggen zijn geïntegreerd zodat biggen kunnen leren van de zeug.

Figuur 9 Pro Dromi 1,5

360° Freedom Farrower

De 360° is een volrooster kraamhok met flexibel karakter: verplaatsbare buizen bepalen hoeveel bewegingsvrijheid de zeug krijgt. Het hok is niet noodzakelijk groter dan een klassiek kraamhok, de drie beschikbare maten zijn: 2.4 x 1.6m, 2.4 x 1.8m of 2.4 x 2.1m.

Figuur 10 360° Freedom Farrower (bron: Midland Pig Producers)

Besluit

Vrijloopkraamstallen zijn volop in ontwikkeling. Beide types (met of zonder tijdelijke kooi) vergen een verschillend ontwerp. Praktijkresultaten suggereren dat na optimalisatie en aanpassing vergelijkbare resultaten mogelijk zijn als in klassieke kraamkooien, maar de meerkost is aanzienlijk en de aan de verzorgers gestelde eisen zijn hoog.

Lees de Brochure kraamstalmanagement - in functie van vitale biggen en rendement (pdf).

Tekst: Suzy Van Gansbeke (Departement Landbouw en Visserij) en Sarah De Smet (Varkensloket)