VARKENSLOKET

WORDEN BIGGEN IN BELGIE BINNENKORT MET VERDOVING GECASTREERD?

 

Onverdoofde biggencastratie staat al ruim 20 jaar op de agenda. Elk van de alternatieven, hetzij productie van intacte beren of immunocastraten, of castreren met verdoving heeft zijn voor- en nadelen. De voorbije jaren maakte elk land en elke markt zijn eigen keuze voor één of meerdere van bovengenoemde alternatieven. Castratie onder lokale of volledige verdoving is sinds kort in meerdere buurlanden wettelijk verplicht. Ook in België moeten in de nabije toekomst een aantal knopen worden doorgehakt. Castratie met pijnbestrijding voldoet immers stilaan niet meer aan de marktverwachtingen. Dit artikel werpt een blik op de stand van zaken in Europa en belicht de huidige uitdagingen in België.

Ongeveer 4% van de intacte beren heeft berengeur, een onaangename geur of smaak die voorkomt in varkensvlees of -vet. Om die ongewenste geur of smaak te vermijden en bijkomstig ook het agressief en seksueel gedrag dat beren kunnen vertonen, worden de meeste mannelijke biggen nog steeds onverdoofd gecastreerd, al dan niet met pijnbestrijding. De voorbije decennia werd in Europa sterk ingezet op alternatieven. Heel wat inspanningen werden gedaan om af te stappen van castratie, mits het vermijden van berengeur bij de productie van beren door het reduceren en detecteren van berengeur, of door het toepassen van immunocastratie. Ook castratie onder lokale of volledige verdoving wordt in verschillende landen toegepast. Uit een door ILVO-uitgevoerde enquête bij 4 700 consumenten uit 16 Europese landen blijkt de acceptatie van de alternatieven hoog, met castratie met verdoving en/of pijnbestrijding als aanvaarde alternatief voor (85%), gevolgd door immunocastratie (71%). Vlees van intacte beren is oké voor de helft van de consumenten (50%), maar dit percentage zal hoger liggen als berengeurvrij vlees gegarandeerd kan worden.

vleesvarkens

Productie van intacte beren

In het Verenigd Koninkrijk, Ierland, en gedeeltelijk ook in Spanje en Portugal laten ze de castratie van biggen al langer achterwege zonder de detectie van berengeur aan de slachtlijn. Een aantal landen schakelden recenter om. In Nederland worden ondertussen meer dan de helft van de mannelijke varkens als intacte beer geproduceerd. In Frankrijk, Duitsland en België bedraagt dit aandeel respectievelijk 40%, 20% en 10%. Berengeur wordt sensorisch beoordeeld aan de slachtlijn door specifiek hiervoor opgeleide personen. In een Deens slachthuis werd recent een methode geïmplementeerd om de berengeurcomponenten chemisch te analyseren aan de slachtlijn. De methode lijkt veelbelovend en zou de productie van beren in een stroomversnelling kunnen brengen. Maar voorlopig wordt deze methode nog niet op andere locaties toegepast omwille van zijn complexiteit en hoge investeringskost, welke enkel kan renderen als er volledig omgeschakeld wordt naar intacte beren. Kostprijs van de berengeuranalyse wordt op 1 à 2 euro geschat per karkas. Mits een overeenkomst met de afnemer voor het leveren van beren doe je economische voordelen met de productie van beren door een gunstigere voederconversie en betere slachtkwaliteit. Op vlak van management is er ondertussen al veel ervaring met de productie van intacte beren. Belangrijkste regel is om onrust te vermijden, door bv. geen hokken te mengen, en voldoende eetplaatsen en verrijkingsmateriaal te voorzien. Ook op vlak van reductie van berengeur zijn er aantal mogelijkheden, waarbij genetische selectie en aanpassing van het voeder tijdens de laatste weken van de afmest het meest actief zijn.

Immunocastratie

Sinds 2009 kan immunocastratie toegepast worden in Europa, al kent dit alternatief maar aarzelend ingang. Immunocastratie biedt een oplossing voor de problemen die kunnen optreden bij de productie van intacte beren op vlak van vleeskwaliteit, berengeur en gedrag. Immunocastraten hebben een goede vleeskwaliteit die dicht aansluit bij de bargen en vanaf een week na de tweede vaccinatie vertonen ze geen berengedrag meer. Berengeur wordt bij correcte toepassing gereduceerd en wordt nu ook aan de slachtlijn gecontroleerd. In de meeste Europese landen blijft de marktacceptatie het knelpunt voor verdere omschakeling naar immunocastraten. Varkenshouders kunnen enkel omschakelen als ze afzet hebben voor hun varkens. In België is het aandeel immunocastraten met 10 à 15 procent het hoogst, maar ook in Zweden, Noorwegen, Spanje, Portugal en Zwitserland wordt immunocastratie toegepast. In Frankrijk en Duitsland is het aandeel laag (4%), al neemt dit toe nu castratie enkel nog onder verdoving mag worden uitgevoerd. De kostprijs voor immunocastratie is ongeveer 3,5 euro. Ondanks deze kost geeft ook dit betere economische resultaten dan de bargen door de betere prestaties op vlak van voederconversie en slachtkwaliteit.

Verdoofd castreren: volledig of lokaal

Castratie onder verdoving en met pijnbestrijding werd lange tijd als oplossing gezien, maar geraakte met de Declaratie van Brussel (2010) op de achtergrond. Hierbij werd vooropgesteld om te stoppen met castreren tegen 2018 mits de alternatieven praktisch en economisch haalbaar zijn. Door de knelpunten bij intacte beren en immunocastraten wordt ondertussen ook castratie onder lokale of volledige verdoving in verschillende landen toegepast. Tabel 1 geeft een overzicht. Knelpunt hierbij is dat verdoving bij biggen niet zomaar toegepast mag worden door de varkenshouder. Het toepassen van verdoving is nl. een diergeneeskundige handeling en ook op het vlak van de diergeneesmiddelenwetgeving is een aanpassing in de wetgeving noodzakelijk. In een aantal landen is deze aanpassing doorgevoerd, waardoor lokale verdoving via een injectie of volledige verdoving met een gas (isofluraan of CO2) na een opleiding wel uitgevoerd kan worden door de varkenshouder. Volledige verdoving via injectie kan enkel toegepast worden door een dierenarts. In België is de aanpassing in de wetgeving voor lokale of volledige verdoving niet voorzien, dus dit kan vandaag niet door de Belgische varkenshouders toegepast worden.

castratietabel

Tabel 1: Overzicht van toepassing van castratie onder lokale of volledige verdoving in verschillende Europese landen 

Volledige verdoving met isofluraan

In Zwitserland wordt gasverdoving met isofluraan al sinds 2009 toegepast door de varkenshouders. Vanaf 2021 is dit ook in Duitsland mogelijk. Ondertussen zijn er verschillende toestellen op de markt waarbij drie of vier biggen tegelijkertijd verdoofd kunnen worden. Kostprijs van een dergelijk toestel bedraagt ongeveer 10 000 euro. Volgens Duits onderzoek (Thünen Institut) neemt de castratie met verdoving ongeveer 5 minuten extra per big in beslag. De extra kost, inclusief arbeid, technische kosten voor aankoop en onderhoud van het toestel en medicatiekosten bedragen ongeveer 2,4 euro per big indien toegepast door de veehouder. Op de kleinere bedrijven wordt castratie onder verdoving uitgevoerd via injectie door de dierenarts omdat de investeringskost voor het verdovingstoestel op deze bedrijven te hoog is.

Lokale verdoving

In Denemarken, Frankrijk, Noorwegen en Zweden worden de biggen gecastreerd na lokale verdoving van de teelballen. De methode die in Denemarken wordt toegepast houdt in dat er in elke teelbal een injectie wordt gegeven, waarbij zowel de teelbal als de zaadstreng wordt verdoofd. De biggen kunnen vervolgens 5 à 30 minuten na de lokale verdoving gecastreerd worden. Afhankelijk van de gebruikte methode varieert de kostprijs per big tussen 0,4 à 0,7 euro indien toegepast door de varkenshouder. In Frankrijk staat ook lokale verdoving met een gel die op de huid en zaadstrengen gebracht wordt op de lijst van toegelaten methoden. Voorlopig is er in Europa echter nog geen product geregistreerd voor dergelijke toepassing.

Ervaringen

Toepassing van castratie met verdoving geeft aan de sector het voordeel dat hiermee nog steeds bargen geproduceerd kunnen worden met een gekende eindkwaliteit en zonder eventuele gedragsproblemen. Door de combinatie met pijnbestrijding, vermindert dit de pijn tijdens en na de ingreep. Toepassen van de verdoving is natuurlijk wel veel complexer en enkel zinvol indien deze correct wordt uitgevoerd. Het gaat ook gepaard met extra kosten, op vlak van investeringskost, geneesmiddelen en arbeid. Bij lokale verdoving is het belangrijk dat de zaadstrengen mee verdoofd worden omdat het doorsnijden van de zaadstreng het meest pijnlijk is bij de castratie. Bij bevraging van ervaringen geven varkenshouders aan dat de castratieprocedure vlotter kan uitgevoerd worden als de dieren volledig verdoofd zijn en dat er meer rust is bij de zeugen en biggen in de stal. Net zoals we ook ervaarden tijdens het CASPRAK-project bij de evaluatie van de CO2-verdoving, geeft o.a. Duits onderzoek aan dat verdoving met isofluraan goed kan werken. Maar het vraagt de nodige investeringen (aankoop toestel, gas en vervanging filters) en technische ondersteuning bij de opstart om de methodiek op elk bedrijf afzonderlijk op punt te stellen. Ook nadien is technische opvolging en onderhoud van de verdovingstoestellen belangrijk voor een goede uitvoering van de verdoving.

Vooruitzichten in België

Om varkensvlees en levende varkens naar Duitsland te kunnen leveren moeten deze QS-waardig te zijn. Belpork vzw (beheerder van het BePork kwaliteitssysteem) heeft hiervoor een overeenkomst met het Duitse kwaliteitssysteem QS die vastlegt dat BePork en QS gelijkwaardig zijn. Het Duitse QS-lastenboek legde recent een aantal bijkomende maatregelen op, waaronder een verplichting om castratie enkel nog onder verdoving uit te voeren. Net als de varkenshouders die deelnemen aan de Nederlandse en Deense kwaliteitssystemen zullen ook de varkenshouders die deelnemen aan BePork hieraan moeten voldoen, willen we nog verder naar Duitsland kunnen exporteren. Aangezien Duitsland goed is voor een kwart van de export van ons varkensvlees is het dan ook belangrijk om hier gevolg aan te geven. Op initiatief van Belpork werd in 2020 door de verschillende schakels van de varkenskolom zoals vertegenwoordigd binnen Belpork en de dierenartsenverenigingen een gemeenschappelijk standpunt opgesteld inzake alternatieven voor onverdoofde biggencastratie. Algemeen werd vooropgesteld dat het belangrijk is om verschillende alternatieven - zoals intacte beren, immunocastraten en castratie onder verdoving - naast elkaar te kunnen hebben om aan de marktverwachtingen te voldoen. Lokale verdoving met een gel (dus zonder injectie) uitgevoerd door een hiervoor opgeleide varkenshouder werd als te verkiezen alternatief naar voor geschoven. Zoals hierboven vermeld is er vandaag nog geen product geregistreerd om dit in praktijk toe te passen. Bovendien staat de Belgische wetgeving vandaag niet toe dat een veehouder lokale verdoving uitvoert. Lokale verdoving met injectie door de varkenshouder wordt door de varkenskolom als een goed plan B beschouwd, maar is dus wettelijk niet mogelijk en wordt ook niet ondersteund door de dierenartsenorganisaties. Volledige verdoving met isofluraan werd bij het opstellen van het gemeenschappelijk standpunt als moeilijk praktisch uitvoerbaar beschouwd door de varkenskolom vertegenwoordigd binnen Belpork vzw.

Meer info

 

Vragen of opmerkingen? Contacteer Marijke Aluwé, marijke.aluwe@ilvo.vlaanderen.be

Auteurs: Marijke Aluwé (ILVO) en Sarah De Smet (ILVO-Varkensloket)